Hàng ngày ta phải tiếp xúc với đủ hạng người, nên đôi khi ta khó lòng phân biệt được kẻ xấu, người tốt. Ta trách sao khỏi lầm lẫn giữa sự chân thành với điều gian xảo? Bởi thế mới có câu tục ngữ “Mật ngọt chết ruồi” để báo cho ta biết trước cái nguy mà tránh.
Chúng ta hãy thử giải nghĩa câu này để tìm ra bài học xử thế ở đời.
Nghĩa đen câu này rất cụ thể, rất dễ hiểu. Ta hãy thử đổ mật vào một chiếc đĩa trên bàn, chỉ một lúc sau, quanh chiếc đĩa kia, đàn ruồi ở đâu kéo đến bu đầy. Trong đĩa đã có vài con ruồi đã chết, hoặc đang giẫy chết và số ruồi chết kia sẽ còn gia tăng thêm nhiều nữa. Ruồi vốn ham mê chất ngọt, nay được tự do hút mật thì còn gì bằng? Nhưng ruồi lại quên rằng mật là chất dính, có thể làm cho chân, cho cánh chúng trở nên vô dụng để bị chết chìm giữa đĩa mật ngon. Chúng thích mật mà không ngờ rằng chính mật có thể giết mình, ruồi đành chết một cách ngu dại.
Tìm ra nghĩa đen rồi, nghĩa bóng câu trên ắt sẽ đến với ta rất tự nhiên. Quả vậy, câu này dụng ý nhắc ta nên đề phòng những kẻ tâm địa xảo trá, chỉ mượn lời nói ngọt để phỉnh nịnh ta với mục đích trục lợi. Phàm là người ai lại không thích được khen thưởng, tâng bốc? Ruồi không bao giờ chê mật thì người cũng không bao giờ chê lời nói hay cho mình.
Ây chỉ vì háo danh, háo thắng nên người đời thường lầm lẫn, không phân biệt được đâu là nịnh, đâu là ngay. Nắm lấy điểm tâm lí thông thường ấy, những kẻ gian ngoan muốn đưa ta vào đường xấu, hoặc muốn lợi dụng ta, làm hại ta, chỉ việc rót vào tai ta những lời đường mật để mê hoặc, để ru ngủ ta. Những lời phỉnh nịnh ấy người ngoài nghe thấy phải chói tai, thật nực cười thay, chính ta vẫn tưởng là thực, nở mũi nở mày. Thế rồi họ muôn điều gì mà ta chẳng theo, xui bẩy việc gì mà ta chẳng làm? Vì khi ấy, ta đã mù quáng rồi, có biết suy xét nữa đâu, chẳng khác con ruồi cứ lăn mình vào đĩa mật.
Nói đến “Mật ngọt chết ruồi” em nhớ lại chuyện anh Ba ở kế bên nhà. Thây anh có tiền, một lũ bạn bu quanh anh tán tỉnh:
Nào anh Ba của chúng ta lịch sự, rộng rãi hiểu đời… nào anh Ba là người quảng đại, hào phóng v.v… Còn biết bao nhiêu là lời tán tụng nữa mà người chung quanh nghe phải bịt tai. Nhưng anh Ba thú lắm, cho là bạn thật bụng với mình, mời họ đi ăn, đi uống lu bù. Rồi cứ thế, nay mang tiền cho người này vay, mai cho người khác mượn để chẳng bao giờ họ trả cả. Cho mãi đến khi anh bị rút hết ruột, tỉnh ngộ ra thì đã dại rồi, dại quá mất rồi. Tiền thì hết mà bạn thì cũng chẳng còn.
Thật là một bài học quý giá cho những ai thích phỉnh nịnh. Phải tự xét mình cho nghiêm khắc, để xem mình có xứng đáng với những lời ca tụng ấy không. Và nên nhớ rằng, được người khen chưa hẳn là ta đã tốt, và kẻ chê chưa hẳn đã là kẻ thù, muốn điều xấu cho ta. Nghĩa là ở đời nên luôn luôn nhớ câu: “Mật ngọt chết ruồi”. Đó là câu tục ngữ nhân dân ta tổng kết lại thấy một bài học mà bất cứ ta ở tuổi nào nếu không chú ý sẽ rơi vào bẫy của những kẻ xu nịnh.
