Phân tích hình ảnh con Cò trong bài ca dao Con Cò mà đi ăn đêm – Sau khi học xong các tác phẩm dân gian, em cứ bồi hồi suy nghĩ về nhân vật con cò trong bài ca dao Con cò mà đi ăn đêm, một con cò đảm đang, giữ vững phẩm chất trong sạch cho đến phút chót cuộc đời.
Mở đầu bài ca dao, đã thấy ngay hình ảnh bi đát của con cò, vì “đi ăn đêm, đậu phải cành mềm” nên đã bị “lộn cổ xuống ao”. Vì sao cò lại đi ăn đêm? Phải chăng cò có cả một đàn con nheo nhóc chờ mồi ở tổ há miệng đòi ăn? Phải chăng cò bố không còn nữa, đã trút cả gánh nặng nuôi con lên đôi vai gầy yếu của cò mẹ, nên nó lam lũ đêm hôm? Chắc hẳn là thế.
Tôi hình dung cò mẹ đã lặn lội vất vả suốt từ sớm mai đến chiều muộn vẫn không đủ ăn cho cả lũ cò con. Thấy con tranh nhau há mỏ gào ăn, cò mẹ không thể đành lòng; quá thương con nên lại gượng cất cánh ra đi. Nhưng sức cò có hạn, cò đã cả ngày kiếm ăn kiệt lực, mắt hoa, đầu váng, chân run đứng không vững nữa. Hình ảnh “lộn cổ” cho ta thấy cò đã chồn chân, mất sức đến mức nào!
Và lúc này, cò đang mấp mé giữa cái sống với cái chết. Cò nghĩ ngợi gì, chọn lựa con đường nào đây? Mấy câu sau là lời kêu cứu thảm thiết của cò. “… Ông vớt tôi nao!” cò đã chọn con đường sống. Cuộc sống của cò quá cơ cực, nhưng cò vẫn thiết tha muốn sống. Điều đó dễ hiểu: cò rất thương con, cò có trách nhiệm làm mẹ. Cò đã kêu cứu: ông chài, ông câu hay ông qua đường nào đó ơi, hãy “vớt tôi nao!”, tiếng “nao” cho thấy giọng kêu đã đuối hơi, cạn sức lắm rồi.
Trong cái hoàn cảnh bi đát ấy, lúc cái chết kề bên, đã sáng ngời lên triết lí sống cao cả của người lao động Việt Nam xưa, thông qua lời trăng trối của cò:
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con!
Mặc dù cò đi ăn đêm, nhưng là đi kiếm ăn cho con, chứ không làm gì gian tham vụng trộm. Nó đã sống trong bần hàn, nhưng không hề nhơ nhuốc. Vì thế, nó không thể để con phải hổ thẹn thấy mẹ chết trong dơ dáy. Thật thanh cao, tự trọng biết bao!
Hình ảnh con cò trong bài ca dao chính là hình ảnh đại diện cho nhân dân ta, thật thà, chịu khó và đặc biệt là có phẩm chất cao quý “đói cho sạch, rách cho thơm”. Và con cò cũng là hiện thân cho người phụ nữ Việt Nam tần tảo, đôn hậu, yêu chồng thương con ở xã hội ta những thuở nào.
BÀI LÀM 2
Đúng là càng sống, càng suy nghĩ và thương yêu, ta càng thấy những bài ca dao quen thuộc nhất của dân tộc ta thật sự chứa đựng một vẻ đẹp lạ lùng và rất khó phân tích, vẻ đẹp chưa thể nào hiểu hết ngay và lại càng khó nói ra cho rõ. Chẳng hạn như bài ca dao đối với nhiều người có lẽ là thân thiết nhất, vì nó thấm quyện rất sâu vào những kỉ niệm về tuổi thơ đã qua, và về người mẹ:
Con cò mà đi ăn đêm…
Đẹp như một dòng ánh sáng xót đau, bài ca dao chảy long lanh trong ta, rửa sạch và mài sáng tâm hồn. Ta cảm kích nhớ đến mẹ cha ta, tổ tiên ta ngày trước, cả một đời khổ nhục, âm thầm cho đến lúc chết đi vẫn còn đắng cay oan ức. Nhưng trái tim ấy, trong khổ đau, nói như Tố Hữu, lại sáng ngời lên như ngọc. Ta còn kinh ngạc mãi, mỗi lúc nghĩ rằng, đối với con cò sắp bị đời phanh xác ra, cái đau đớn không phải là nghèo hèn, cũng không phải là cái chết, mà là lòng mình, cuối cùng lại bị bợn chút đục nhơ, vì như dân ta vân nghĩ: “Cáo chết để da, người ta chết để tiếng”.
Một dân tộc như thế có thể nào chịu để cho kẻ thù làm nhục? Thật không thể diễn tả nổi vẻ đẹp tự nhiên và cao cả của cả hai câu hát cuối cùng:
Có xáo thì xáo nước trong Đừng xáo nước đục…
Lời dặn dò, trăng trối nghe nghẹn ngào, đau xé tận ruột gan, mà thiêng liêng biết nhường nào! Tim ta nhói sang len khi nghe nhắc đến lũ “cò con”. Ôi, cha mẹ ta, dân tọc ta nữa, cũng như con cò của khúc ca còn nghèo quá, gia sản để lại cho ta cũng không có gì ngoài cái hòn máu thiêng liêng, cái viên ngọc tinh thần vô giá ấy. Cái lẽ làm người trong sạch đó còn đời đời soi chiếu trong tâm hồn dân tộc ta, nhờ những người mẹ Việt Nam – hiện thân của tình thương, đêm đêm xiết chặt đứa con bé bỏng vào lòng và âu yếm hát ru bài Con cò mà đi ăn đèm, bài ca dao màu nhiệm.
